Αθήνα, 2 Απριλίου 2015
ΠΡΟΣ: Διευθύντρια Υπηρεσίας Ασύλου, κα. Μαρία Σταυροπούλου
ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ: 1) Αναπληρώτρια Υπουργό Μεταναστευτικής
Πολιτικής, κα. Αναστασία Χριστοδουλοπούλου
2) Αναπληρωτή Υπουργό
Προστασίας του Πολίτη, κ. Γιάννη Πανούση
ΘΕΜΑ:
Πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και θέματα κρατουμένων
Πριν από ένα χρόνο, η
Καμπάνια για την Πρόσβαση στο Άσυλο χαιρέτισε την έναρξη της λειτουργίας της
Υπηρεσίας Ασύλου και επεσήμανε την θετική αλλαγή που επέφερε η μεταφορά της αρμοδιότητας καταγραφής των αιτημάτων ασύλου
από την Ελληνική Αστυνομία σε μία πολιτική υπηρεσία, τα πρώτα στατιστικά της
οποίας παρουσιάζουν μάλιστα αυξημένα ποσοστά απόδοσης καθεστώτος προστασίας
στους αιτούντες. Ωστόσο, από την παρακολούθηση της γενικότερης λειτουργίας
της Υπηρεσίας, από τη δράση μας στο πεδίο, από μαρτυρίες των ατόμων της ομάδας
στόχου αλλά και των αυτοψιών που έχουμε διενεργήσει, έχουμε εντοπίσει και
επισημάνει ορισμένα σοβαρά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται αφενός με το ζήτημα
της πρόσβασης στην διαδικασία ασύλου και αφετέρου με την κράτηση των αιτούντων
άσυλο.
1) Πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου
Όπως έχουμε επισημάνει με το δελτίοτύπου της 19/12/2013 αλλά και με την έκθεση Συνθήκεςδιοικητικής κράτησης & πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου της 23/10/2014, η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου
εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα προβληματική, όπως έχει εξάλλου καταγραφεί από
διεθνή και ευρωπαϊκά όργανα και θεσμούς [1].
Το πρόβλημα της πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου εντοπίζεται ιδίως στο ότι:
· δεν έχουν τεθεί σε λειτουργία όλα
τα προβλεπόμενα στο νόμο Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου (ΠΓΑ)
· ορισμένα γραφεία λειτουργούν
εντός Κέντρων Κράτησης
· ορισμένα ΠΓΑ παραλαμβάνουν
αιτήματα μόνο κρατουμένων (π.χ. ΠΓΑ Θεσσαλονίκης, ΠΓΑ Πάτρας)
· τα υφιστάμενα γραφεία δεν έχουν
στελεχωθεί επαρκώς ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις πραγματικές ανάγκες
καταγραφής αιτημάτων [2]
Χαρακτηριστική είναι η κατάσταση που επικρατεί καθημερινά στο Περιφερειακό
Γραφείο Ασύλου Αττικής: ενώ συρρέουν σε αυτό εκατοντάδες άτομα τα οποία επιθυμούν
να υποβάλουν αίτηση ασύλου – μεταξύ αυτών και σημαντικός αριθμός ευάλωτων
περιπτώσεων – ο αριθμός των ατόμων των οποίων το αίτημα καταγράφεται τελικά από
την Υπηρεσία είναι, σε σύγκριση με την ανάγκη, μικρός.
Ως εκ τούτου για ένα μεγάλο μέρος των προσερχομένων στην Υπηρεσία προκειμένου
να υποβάλουν αίτημα ασύλου καθυστερεί να εκκινήσει η διαδικασία ασύλου με
αποτέλεσμα αυτοί να στερούνται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο. Το κυριότερο
δε είναι ότι καθώς δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα κινδυνεύουν με σύλληψη,
κράτηση και απέλαση. Για τις περιπτώσεις δε που μπορούν να υπαχθούν στη
διαδικασία οικογενειακής συνένωσης στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ, η
δυσκολία πρόσβασης για καταγραφή του εξερχόμενου αιτήματος προς άλλη ευρωπαϊκή
χώρα, παρατείνει αδιέξοδα το χρόνο παραμονής τους στη Ελλάδα κάτω από
ανύπαρκτες συνθήκες υποδοχής ενώ τους ωθεί να επιχειρήσουν έξοδο από τη χώρα
μέσω διακίνησης.
Εξίσου χαρακτηριστική όμως είναι και η κατάσταση των κρατουμένων
(συμπεριλαμβανομένων εξαιρετικά ευάλωτων περιπτώσεων, όπως ασυνόδευτων
ανηλίκων, ατόμων με σοβαρά προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, θυμάτων
βασανιστηρίων) που επιθυμούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου, οι οποίοι συχνά είναι
αναγκασμένοι να περιμένουν μήνες μέχρις ότου καταγραφεί το αίτημα ασύλου τους
(συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων οικογενειακής επανένωσης) για το οποίο
έχουν εκδηλώσει βούληση. Σημειωτέον ότι πολλοί κρατούμενοι παρά το γεγονός ότι
είχαν εκφράσει βούληση υποβολής αιτήματος ασύλου, το οποίο δεν καταγράφηκε,
όταν αφήνονται ελεύθεροι πρέπει εξ υπαρχής να περιμένουν στην ουρά σε κάποιο
ΠΓΑ προσπαθώντας να καταθέσουν αίτημα ασύλου.
Η καταγραφή της εκδήλωσης της βούλησης των κρατουμένων για υποβολή
αιτήματος ασύλου και η ενημέρωση της Υπηρεσίας Ασύλου εξακολουθεί να εναπόκειται
στη διακριτική ευχέρεια της Ελληνικής Αστυνομίας, αφού η ίδια η Υπηρεσία Ασύλου
δεν μεριμνά για την άμεση επικοινωνία της με τους κρατούμενους, μέσω κατάλληλων
διερμηνέων, προκειμένου να ενημερώνεται απευθείας η Υπηρεσία ώστε να κινεί τη
διαδικασία ασύλου άμεσα.
Η ανωτέρω περιγραφείσα διαδικασία και η καθυστέρηση στην καταγραφή του
αιτήματος ασύλου των κρατουμένων έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε αυτούς, καθώς
αφενός δεν τους κατοχυρώνει έναντι του κινδύνου απέλασης και αφετέρου
καθυστερεί την εκκίνηση της διαδικασίας ασύλου και παρατείνει την κράτηση.
Στην έκθεσή μας με τίτλο Συνθήκεςδιοικητικής κράτησης & πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου της 23/10/2014 προβήκαμε σε συγκεκριμένες συστάσεις για να επιλυθούν
τα ανωτέρω προβλήματα πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου [3].
Προφανώς εμμένουμε στις ανωτέρω συστάσεις και τονίζουμε ότι:
· Οι πλημμέλειες που εξακολουθούν
να παρατηρούνται, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να προσπαθούν ανεπιτυχώς επί
μήνες να υποβάλουν αίτημα ασύλου, πρέπει να εξαλειφθούν άμεσα ώστε η πρόσβαση
στο άσυλο να είναι ανεμπόδιστη και η διαδικασία ασύλου δίκαιη και
αποτελεσματική. Η προσέλευση των ενδιαφερομένων σε ΠΓΑ για υποβολή αιτήματος
ασύλου αποτελεί έμπρακτη εκδήλωση της σχετικής βούλησής τους και συνεπώς
οφείλει η Ελληνική Πολιτεία να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε η εκδήλωση της βούλησης
αυτής να σηματοδοτεί ένα επαρκές και αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας και
απόλαυσης των δικαιωμάτων του αιτούντος άσυλο [4].
· Η αδυναμία της Ελληνικής Πολιτείας να στελεχώσει
επαρκώς και να οργανώσει αποτελεσματικά τα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου σε καμία
περίπτωση δεν μπορεί να αποτελεί επιχείρημα για την άρνηση καταγραφής των
αιτημάτων ασύλου με τις επαχθέστατες συνέπειες της στέρησης έστω και
στοιχειωδών συνθηκών υποδοχής και της έκθεσης των ανθρώπων αυτών σε κίνδυνο
σύλληψης, κράτησης / παράτασης κράτησης και απέλασης.
· Ως προς τους κρατούμενους
ειδικότερα, είναι αναγκαία η συχνή και απευθείας επικοινωνία της Υπηρεσίας
Ασύλου με αυτούς, προκειμένου να τους ενημερώνει για τη διαδικασία ασύλου, να
καταγράφει την εκδήλωση βούλησής τους για την υποβολή αιτήματος ασύλου, να τους
χορηγεί σχετικό έγγραφο και να προβαίνει σε ταχεία καταγραφή του αιτήματός τους
και έκδοση εισήγησης για την άρση της κράτησής τους.
· Είναι επιβεβλημένη η παρουσία
κλιμακίων διερμηνέων εντός των κέντρων κράτησης, ούτως ώστε αφενός η βούληση των κρατουμένων
να εκφράζεται και να καταγράφεται απρόσκοπτα, και αφετέρου οι κρατούμενοι να
ενημερώνονται στη γλώσσα τους για τα έγγραφα που τους κοινοποιούνται και
καλούνται να υπογράψουν (κατά τη διαδικασία είτε του ασύλου είτε της κράτησης).
· Πληροφοριακό υλικό (σε γλώσσες
που κατανοούν οι κρατούμενοι) για τη δυνατότητα υποβολής αιτήματος ασύλου και
απευθείας επικοινωνίας με την Υπηρεσία Ασύλου πρέπει να είναι αναρτημένο σε
όλους τους χώρους κράτησης (κέντρα κράτησης, αστυνομικά τμήματα και φυλακές).
· Είναι σημαντικό να διαβιβάζεται
στο ΠΓΑ ο ατομικός φάκελος του κρατουμένου, που τυχόν διατηρείται από την
Ελληνική Αστυνομία, ούτως ώστε η Υπηρεσία Ασύλου να κρίνει το συντομότερο
δυνατό το παραδεκτό ενός μεταγενέστερου αιτήματος ασύλου και να λαμβάνει υπόψη
της τυχόν έγγραφα, που μπορεί να αποδεικνύουν την ευαλωτότητα του αιτούντα.
· Να αντιμετωπισθεί η αδυναμία
άμεσης έκδοσης και χορήγησης των δελτίων διεθνούς προστασίας που έχει
παρατηρηθεί σε κάποια ΠΓΑ.
2) Κράτηση των αιτούντων άσυλο
Στην έκθεσή μας με τίτλο Συνθήκες διοικητικής κράτησης & πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου της 23/10/2014 διαπιστώσαμε ότι «Η συνέχιση της κράτησης, όσων υπηκόων τρίτων χωρών
καταθέτουν αίτημα άσυλου υπό κράτηση, παρά το γεγονός ότι η κράτηση αιτούντων
άσυλο προβλέπεται στον νόμο ως εξαίρεση, αποτελεί τον κανόνα, χωρίς μάλιστα να
αιτιολογείται επαρκώς (βλ. ΔΕΕ, C‑534/11, Mehmet Arslan,
30.5.2013). Η νέα Υπηρεσία Ασύλου δεν κάνει επαρκή χρήση της δυνατότητάς
που προβλέπει η σχετική νομοθεσία (άρθρο 12 παρ. 4 ΠΔ 113/2013) να εισηγηθεί
κατά της κράτησης.»
Γι’ αυτό το λόγο διατυπώσαμε την εξής σύσταση: «Στις περιπτώσεις των
αιτούντων άσυλο που τελούν υπό κράτηση η Υπηρεσία Ασύλου πρέπει να επανεξετάσει
το πλαίσιο εφαρμογής των προϋποθέσεων έκδοσης εισηγήσεων υπέρ ή κατά της
κράτησης».
Προφανώς εμμένουμε τόσο στην διαπίστωση όσο και στη σύσταση και
επισημαίνουμε ότι:
- Πρέπει να σταματήσει άμεσα η
πρακτική της πολύμηνης κράτησης αιτούντων άσυλο και μάλιστα υπό συνθήκες
που συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση [5],
σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις με εισήγηση της Υπηρεσίας Ασύλου, παρά το
γεγονός ότι σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο η κράτηση αιτούντων άσυλο
αποτελεί εξαίρεση.
- Είναι απολύτως δε ενδεικτικά
της πρακτικής της Υπηρεσίας Ασύλου ως προς τις εισηγήσεις της για συνέχιση
ή μη της κράτησης των αιτούντων άσυλο, τα στοιχεία που μας χορήγησε η
Υπηρεσία Ασύλου στις 27/2/2015, κατόπιν επανειλημμένων αιτημάτων μας, και
αφορούν μόνο τον Ιανουάριο του 2015: 179 εισηγήσεις για συνέχιση της
κράτησης, 7 εισηγήσεις περί μη συνέχισης της κράτησης και 26 εισηγήσεις
για ανάκληση της κράτησης. Προκειμένου δε να υπάρχει διαφάνεια ως προς το
ζήτημα αυτό, η Υπηρεσία Ασύλου θα πρέπει να δημοσιοποιεί τακτικά τα
σχετικά στατιστικά στοιχεία.
- Διατηρούμε επιφυλάξεις σε σχέση με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο για το θέμα της κράτησης των αιτούντων άσυλο. Ωστόσο είναι αυτονόητο ότι στο βαθμό που αυτό το νομικό πλαίσιο βρίσκεται σε ισχύ, η Υπηρεσία Ασύλου επιβάλλεται να είναι αυστηρά προσηλωμένη στην ρητή πρόβλεψη του νόμου ότι η κράτηση των αιτούντων άσυλο αποτελεί εξαιρετικό μέτρο και να εκδίδει εισηγήσεις που θα συμβαδίζουν με την πρόβλεψη αυτή.
Χαιρετίζουμε την πρόσφατη
κοινή ανακοίνωση των Αναπληρωτών Υπουργών Προστασίας του Πολίτη, κ. Γιάννη
Πανούση, και Μεταναστευτικής Πολιτικής, κ. Αναστασίας Χριστοδουλοπούλου [6], σχετικά με τη διοικητική κράτηση υπηκόων τρίτων χωρών, συμπεριλαμβανομένων των αιτούντων
άσυλο, η οποία κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση.
Η κατάργηση παράτυπων
πρακτικών της διοίκησης όπως η κράτηση για χρονικό διάστημα ακόμη και πέραν των
18 μηνών, η μη κράτηση ευάλωτων ατόμων καθώς και η εφαρμογή των εναλλακτικών
της κράτησης περιοριστικών μέτρων, πρέπει να συνοδευτούν από άμεσα και αποτελεσματικά
μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης για όσους παραμένουν κρατούμενοι
κατ’εξαίρεση, αλλά και τη δημιουργία επαρκών και κατάλληλων δομών φιλοξενίας.
ΟΙ
ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ (αλφαβητικά):
Δίκτυο
Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων & Μεταναστών http://migrant.diktio.org
Ελληνικό
Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι http://www.greekhelsinki.gr
Ελληνικό Συμβούλιο
για τους Πρόσφυγες http://www.gcr.gr
Ελληνικό
Φόρουμ Προσφύγων http://www.refugees.gr
Κέντρο
Συμπαραστάσεως Παλιννοστούντων και Μεταναστών – Οικουμενικό Πρόγραμμα Προσφύγων http://www.ecclesia.gr/greek/koinonia/kspm.html
Ομάδα
Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών
http://omadadikigorwn.blogspot.gr
PRAKSIS http://www.praksis.gr
Πρωτοβουλία
για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων http://www.tokeli.gr
[1] UN High Commissioner for Refugees
(UNHCR), UNHCR observations on the current asylum system in Greece
COMMISSION
STAFF WORKING DOCUMENT on the Assessment of the implementation of the Greek
Action Plan on Asylum and Migration management, http://www.statewatch.org/news/2014/oct/eu-com-greek-asylum-plan-com-316-14.pdf
EASO OPERATING
PLAN FOR GREECE Interim Assessment of Implementation Valletta Harbour, 28 July
2014, http://easo.europa.eu/wp-content/uploads/Interim-Assessment-Greece.pdf
Απόφαση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης
σχετικά με τη συνέχιση εποπτείας συμμόρφωσης της Ελλάδας στην απόφαση MSS, http://www.immigration.gr/2014/06/mss.html, https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=2199769&Site=CM&BackColorInternet=C3C3C3&BackColorIntranet=EDB021&BackColorLogged=F5D383
[2] COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT on the Assessment of the implementation of the Greek Action Plan on Asylum and Migration management, SWD(2014) 316 final,
[3]
«Άμεση σύσταση και των
υπολοίπων Περιφερειακών Γραφείων Ασύλου, που προβλέπει το άρθρο 1 του Νόμου
3907/2011. Τα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου (υφιστάμενα και
μελλοντικά) να στελεχωθούν επαρκώς και να οργανωθούν αποτελεσματικά ώστε να
υπάρχει άμεση πρόσβαση και εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων, ειδικά των ευάλωτων
περιπτώσεων, ώστε να μην κινδυνεύουν με σύλληψη και κράτηση, αλλά και των
κρατουμένων, τόσο για αρχικό όσο και για μεταγενέστερο αίτημα ασύλου. Τα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου να
χωροθετηθούν εκτός χώρου κράτησης, για να μην ταυτίζονται από τα άτομα που
επιθυμούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου με τις αρμόδιες αρχές για την σύλληψη, κράτηση
και απέλαση, παράγοντας που λειτουργεί αποτρεπτικά για την υποβολή του
αιτήματος χορήγησης διεθνούς προστασίας. Ο χρόνος καταγραφής των αιτημάτων
ασύλου των κρατουμένων πρέπει να επισπευσθεί.»
[4]
Εξάλλου αυτό είναι και το γράμμα
της αναθεωρημένης Ευρωπαϊκής Οδηγίας για το άσυλο.
[5] Σε σχέση με την κράτηση βλ. και αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά Ελλάδος (2013 και 2014) για παραβιάσεις άρθρ. 3 και 5 της ΕΣΔΑ, (απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση ως προς τις συνθήκες κράτησης ή/και σχετικά με τη νομιμότητα της κράτησης) : MOHAMAD v. GREECE (70586/11), 11/12/2014, A.E. v. GREECE (46673/10), 27/11/2014, SHARIFI AND OTHERS v. ITALY AND GREECE (16643/09), 21/10/2014, MD v. GREECE (60622/11), 13/11/2014, H.H. v. GREECE.(63493/11) | 09/10/2014, F.H. v. GREECE (no78456/11), 31/07/2014, TATISHVILI v. GREECE (no 26452/11), 31/07/2014, DE LOS SANTOS AND DE LA CRUZ v. GREECE, 2134/12 2161/12, 26/06/2014, HERMAN ET SERAZADISHVILI c. GRÈCE (26418/11 και 45884/11), LICI c. GRÈCE (69881/12) , KHUROSHVILI c. GRÈCE (58165/10, 12-12-2013), B.M. c. GRÈCE (53608/11), 19-12- 2013, C.D. ET AUTRES c. GRÈCE (33441/10, 33468/10, 33476/10, 19-12- 2013), HORSHILL c. GRÈCE (70427/11), 1-8- 2013, A.F. c. GRÈCE (53709/11), 13/6/2013. http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/Pages/search.aspx#{"documentcollectionid2":["GRANDCHAMBER","CHAMBER"]
[5] Σε σχέση με την κράτηση βλ. και αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά Ελλάδος (2013 και 2014) για παραβιάσεις άρθρ. 3 και 5 της ΕΣΔΑ, (απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση ως προς τις συνθήκες κράτησης ή/και σχετικά με τη νομιμότητα της κράτησης) : MOHAMAD v. GREECE (70586/11), 11/12/2014, A.E. v. GREECE (46673/10), 27/11/2014, SHARIFI AND OTHERS v. ITALY AND GREECE (16643/09), 21/10/2014, MD v. GREECE (60622/11), 13/11/2014, H.H. v. GREECE.(63493/11) | 09/10/2014, F.H. v. GREECE (no78456/11), 31/07/2014, TATISHVILI v. GREECE (no 26452/11), 31/07/2014, DE LOS SANTOS AND DE LA CRUZ v. GREECE, 2134/12 2161/12, 26/06/2014, HERMAN ET SERAZADISHVILI c. GRÈCE (26418/11 και 45884/11), LICI c. GRÈCE (69881/12) , KHUROSHVILI c. GRÈCE (58165/10, 12-12-2013), B.M. c. GRÈCE (53608/11), 19-12- 2013, C.D. ET AUTRES c. GRÈCE (33441/10, 33468/10, 33476/10, 19-12- 2013), HORSHILL c. GRÈCE (70427/11), 1-8- 2013, A.F. c. GRÈCE (53709/11), 13/6/2013. http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/Pages/search.aspx#{"documentcollectionid2":["GRANDCHAMBER","CHAMBER"]